Zofia Stryjeńska: elegancja i ludowość

W dwudziestoleciu międzywojennym Zofia Stryjeńska należała do grona najpopularniejszych polskich artystów. Pełne różnorodności i barwnych zestawień kolorystycznych malarstwo "księżniczki polskiej sztuki" doskonale współgrało z samą postacią artystki, jej niezwykłą energią twórczą oraz bogactwem pomysłów. Stryjeńska, jako artystka wszechstronnie utalentowana, tworzyła zarówno malarstwo sztalugowe, jak i rysunki oraz grafiki, projektowała także dekoracje, plakaty, ilustracje, czy zabawki.

Styl malarski Stryjeńskiej łączył w sobie elementy charakterystyczne zarówno dla art déco jak polskiego folkloru, co czyniło jej prace natychmiastowo rozpoznawalnymi i unikatowymi w skali Polski i świata. Twórczość artystki opierała się na stylistycznych i tematycznych inspiracjach polskim, zwłaszcza zaś góralskim, folklorem. Charakterystycznym elementem prac Stryjeńskiej jest nieortodoksyjne podejście do ludowej tradycji. Malarka swobodnie traktowała staropolskie obrzędy, obyczaje i słowiańską mitologię, jej nieograniczona wyobraźnia pozwalała na mieszanie różnych motywów i bawienie się folklorystycznymi wzorami.

"Góralka z dzbanem" jest znakomitym przykładem pracy czerpiącej z ludowości. "Wykreowane przez nią postacie – żywiołowe, emanujące energią, rozmachem i wigorem, barwne i dostojne – odzwierciedlać miały duchowe wartości polskiego chłopstwa. Współcześni Stryjeńskiej krytycy zauważali, że artystka ze zdumiewającą intuicją czyni użytek ze sztuki ludowej, z jej cech najbardziej znamiennych, łącząc najpełniejszą fantastykę z głębokim odczuciem życia, a poetyczny irracjonalizm ze szczerym humorem" (Justyna Słomska, O Ludowości, [w:] Zofia Stryjeńska 1937-1976, Kraków 2008, s. 262-264). W twórczości Stryjeńskiej kluczowym elementem stanowi barwa, która jest jednym z najistotniejszych fundamentów rytmu charakterystycznego dla obrazów artystki. U szczytu sławy Stryjeńska zapytana o zainteresowanie tematami ludowymi odpowiedziała: "tam jedynie znaleźć można barwę. (…) Nasze życie jest okropnie szare. Nawet taksówki w mieście są szare. Ubrania wasze, was, nieszczęsnych mężczyzn, to parodia barwy, której tak potrzebuje i tak szuka, jak muzyk melodii. Trzeba iść po barwę na wieś, bo kraje, w której tej barwy jest jeszcze dużo, więc egzotyka, to centrala światowa koralów, są niestety zbyt daleko i dla nas niedostępne". Artystka posługiwała się czystym kolorem i bardzo ograniczonym światłocieniem, nie aspirując do oddawania rzeczywistości w realistyczny sposób, ale zamiast tego skłaniała się ku dekoracyjności, co równocześnie było gwarantem artystycznych i komercyjnych sukcesów na wielką skalę. Owa dekoracyjność obejmowała również wybiórczy stosunek do inspiracji folklorem, Stryjeńska nie powielała kompletów strojów ludowych, a jedynie wybierała odpowiadające jej estetycznie elementy, tworząc z nich nową i oryginalną całość. "Postacie wykreowane przez Stryjeńską są niemal zawsze ubrane bogato i strojnie, z pańska, choć po chłopsku. Przetwarza ona nieraz owe ludowe stroje w sposób niemal fantastyczny, tworząc konstrukty, które nigdy na polskiej wsi nie istniały (...) Jej wiedza o ludowym ubiorze brała się z obserwacji eksponatów muzealnych i wystaw (wyjątek stanowi Podhale, dokąd często podróżowała)" (Justyna Słomska, tamże, s. 140). W twórczości Zofii Stryjeńskiej można wyróżnić dwa główne modele przedstawiania postaci: pierwszy to sceny rodzajowe z ludowego życia, takie jak góralskie tańce, natomiast drugi model przedstawienia obejmuje nieco bardziej statyczne, dekoracyjne kompozycje, przedstawiające wyodrębnioną sylwetkę jednej postaci. Prezentowana "Góralka z dzbanem", należy do drugiej z wyróżnionych kategorii, nie jest jednak pracą statyczną. Stryjeńska unikała prostych póz, tak też góralka z dzbanem została ukazana jak gdyby w tanecznym kroku, co zdaje się nadawać jej indywidualny, radosny wigor. Prezentowana praca opiewa proste, ludowe życie jako drogę do szczęścia i wyraz witalności, za którymi artystka tęskniła przez całe swoje życie. "Podobnie jak w sztuce ludowej, umowność ruchu postaci zaznaczona jest świadomie w sposób symboliczny, uproszczony. Artystka zrezygnowała w swoich pracach z tak charakterystycznej dla ludowego malarstwa umowności, braku akcji i hierarchizacji postaci. Inspirując się ludową tematyką, często stosując wielowątkowość przedstawień, nadaje im zawsze wartką akcję, a postaciom – indywidualne rysy twarzy. W ten sposób urozmaica i uatrakcyjnia kompozycję. (...) Postacie wykreowane przez Stryjeńską są niemal zawsze ubrane bogato i strojnie, z pańska choć po chłopsku. Przetwarza ona nieraz owe ludowe stroje w sposób niemal fantastyczny (...)" (Justyna Słomska, tamże, s. 262-264).

Inspiracje folklorem w twórczości Stryjeńskiej można podzielić na dwie kategorie: pierwsza to prace tematycznie, nawiązujące bezpośrednio do ludowych wierzeń, natomiast druga to czerpanie z wizerunków górali i elementów ludowych strojów. Pierwsza z tych dwóch kategorii znajduje odzwierciedlenie w jednym z najlepiej znanych cykli Stryjeńskiej, w panneaux dekoracyjnych pt. "Pory roku", które zdobiły pawilon polski i święciły triumfy podczas wystawy w Paryżu w 1925 roku. Paryska Wystawa Sztuki Dekoracyjnej i Przemysłu Artystycznego przyniosła Zofii Stryjeńskiej największy sukces. Artysta na tę okazję wykonała rozległe dekoracje pawilonu polskiego, które zdobiły centralną część wystawy. Stryjeńska zdobyła wówczas najwyższe nagrody: za malarstwo, plakaty, ilustracje oraz tkaniny. 

Malarka pochwalić mogła się również prestiżowymi zamówieniami. W latach 30. Stryjeńska stworzyła serię obrazów, które stanowiły dekorację nowoczesnych wnętrz transatlantyków "Piłsudski" oraz "Batory". Jeden z gobelinów projektu artystki podarowany został zaś japońskiemu cesarzowi Hiro-Hito przez polskiego prezydenta. Element charakterystyczny kilimów Stryjeńskiej stanowiły szerokie i dekoracyjne bordiury. Zofia Stryjeńska podjęła się projektu połączenia stylu art déco z polskim folklorem, zarówno w sztuce wysokiej, jak i użytkowej, ostatecznie czyniąc z elementów ludowości swoją wizytówkę. Seria grafik "Tańce polskie" artystki, przedstawiająca pary w ludowych strojach, tańczące krakowiaka, kujawiaka, mazura, oberka, czy poloneza, reprodukowana była na porcelanowych serwisach w fabryce w Ćmielowie. W ramach Warsztatów Krakowskich Stryjeńska tworzyła także projekty drewnianych zabawek – ptaszków, krakowiaków, pana Twardowskiego, smoka wawelskiego, za które na Wystawie w Paryżu otrzymała dyplom honorowy.