Zaha Hadid - królowa krzywizny

Zaha Hadid urodziła się w 1950 roku w Bagdadzie. Była brytyjską architektką i projektantką, irackiego pochodzenia, znaną z charakterystycznego dla siebie dekonstruktywistycznego stylu. W 2004 roku stała się pierwszą kobietą uhonorowaną Nagrodą Pritzkera, często nazywaną "architektonicznym Noblem". 

Biografia

Hadid rozpoczęła swoje studia na Uniwersytecie Amerykańskim w Bejrucie, gdzie uzyskała licencjat z matematyki. W 1972 roku przeprowadziła się do Londynu by studiować architekturę na Architectural Association School of Architecture (AA), która stanowiła epicentrum progresywnej architektury lat 70-tych ubiegłego wieku. Tam poznała Rem'a Koolhaas'a oraz Elię Zenghelis, z którymi później współpracowała w Office of Metropolitan Architecture (OMA), holenderskiej firmie architektonicznej. 
W 1979 roku, Hadid otworzyła własną działalność, Zaha Hadid Architects (ZHA). Firma, z siedzibą usytuowaną w Londynie, funkcjonuje do dziś. Nieco później w swojej karierze, w 1983 roku, Hadid zdobyła międzynarodową sławę dzięki wygranej w konkursie na centrum rekreacji The Peak w Hong Kong'u. Projekt charakteryzował się pewną fragmentarycznością, niestabilnością oraz dynamizmem. To właśnie fragmentarystyczny styl sprawił, że w późniejszym czasie zaczęto ją kojarzyć z architektoniczną szkołą dekonstrukcjonistów. Klasyfikacja ta zdobyła szczególną rozpoznawalność w 1988 roku, kiedy wystawiono "Deconstructivist Architecture" w Museum of Modern Art (MoMA) w Nowym Jorku. Projekty architektki pokazywane były na wystawach na całym świecie, a jej prace znajdują się w znaczących zbiorach muzealnych. Hadid niespodziewanie zmarła w 2016 roku w Miami na Florydzie. 

Projekty Hadid

Świat poznał ją jako architektkę, która lubiła przesuwać granicę i projektować to co wcześniej wydawało się niemożliwe. Wiele spośród jej projektów, m.in. wspomniany już "The Peak", było odrzucanych przez inwestorów. W latach 80-tych i wczesnych latach 90-tych, powszechnie uważano, że jej projekty są zbyt radykalne, a nawet niewykonalne. Doszło do momentu, gdy nazywano ją "papierową architekt" (ang. “a paper architect") jako że jej projekty były zbyt awangardowe by wyjść poza etap rysunku. Sytuacja zmieniała się dopiero po ukończeniu budowy stacji straży pożarnej Vitra. Jej projekty eksperymentują z nowymi przestrzennymi konceptami. Wprowadzają dynamizm do istniejących miejskich obszarów, czy jakiejkolwiek innej dziedziny design'u, poczynając na budynkach, a kończąc na wnętrzach i meblach. Na pytanie o swój styl, odpowiedziała zapytaniem: "Istnieje 360 stopni, po co więc ograniczać się do jednego?" (ang. “There are 360 degrees, so why stick to one?")
Mimo, że jej wczesna praca często była odrzucana za swoją "zbyt dużą dynamiczność", z kreatywności Hadid wyniknęło wiele retrospektywnych wystaw jej wczesnych projektów. Jej rysunki, obrazy oraz animacje wystawiane były w największych muzeach sztuki nowoczesnej m.in. w MoMA, Muzeum Guggenheima oraz Deutsches Architekturmuseum.

Hadid znana jest także z tego, że w swych projektach posługiwała się zaawansowaną technologią, co czyniło ją ekspertką w dziedzinie nowoczesnego dekonstrukcjonizmu architektonicznego. Jej firma ZHA, działająca od czterdziestu lat i mająca niemalże tysiąc projektów na koncie, wyznacza punkt odniesienia dla współczesnej architektury. Ich projekty są jednocześnie lekkie, płynne i transparentne. Jest tak dzięki zastosowaniu rozmaitych materiałów m.in.: szkła, plastiku, blach tytanowych, czy stali.

Pośród ich najbardziej rozpoznawalnych budowli znajdują się stacja straży pożarnej Vitra w Weil am Rhein (1993), Mind Zone w Millennium Dome w Greenwich (1999), skocznia narciarska Bergisel w Innsbruck'u (2002), Aquatics Centre w Londynie (2012) zbudowane na Igrzyska Olimpijskie, Heydar Aliyev Center w Baku (2012), czy Lois and Richard Rosenthal Center for Contemporary Art w Cincinnati (2003). Wymienione Center for Contemporary Art było pierwszym muzeum w Stanach Zjednoczonych zaprojektowanym przez kobietę. 

Nagrody 

W 2010 roku, śmiały projekt Hadid dla MAXII, muzeum sztuki nowoczesnej i architektury w Rzymie, zdobył jej Royal Institute of British Architects Stirling Prize za najlepszy budynek. Tą samą nagrodą została uhonorowana następnego roku za smukłość struktury, którą uzyskała w projekcie nad Evelyn Grace Academy, budynkiem szkoły średniej w Londynie. W 2014, jej projekt na Heydar Aliyev Center, centrum kultury w Baku, wygrał nagrodę Design of the Year, londyńskiego Design Museum. Była pierwszą kobietą, która została uhonorowana tym odznaczeniem. Jest to kolejny przykład tego jak Hadid przebiła się przez "szklany sufit" (ang. glass ceiling). Bez wątpienia, była jedną z najbardziej wpływowych kobiet w zdominowanej przez mężczyzn dziedzinie architektury. Raz za razem udowadniała swą wartość łamiąc kolejne granice. 
Poza już wymienionymi nagrodami, Hadid zdobyła także architektoniczną Praemium Imperiale przyznaną jej przez Japan Art Association (2009) oraz Royal Gold Medal for Architecture (2016), które jest najwyższą nagrodą przyznawaną przez wcześniej już wspomniany Royal Institute of British Architects. W 2012 roku została uhonorowana Orderem Imperium Brytyjskiego.  

Design produktów

Mimo że głównie znana była ze swej pracy jako architektka, jej niepowtarzalne portfolio nie ogranicza się do projektów budynków. Zaha Hadid była także znakomitą projektantką licznych przedmiotów, a świat desigu wiele zawdzięcza jej działalności. Wykorzystywała swą rzeźbiarską wrażliwość do tworzenia najróżniejszy obiektów począwszy od mebli, a skończywszy na biżuterii (np. dla Georg Jensen A/S, duńskiej firmy zajmującej się projektami ze srebra), czy butach (np. współpraca z marką Lacoste).

Stół Mesa

Stół Mesa został zaprojektowany przez Zahę Hadid w 2007 roku jako część limitowanej edycji serii mebli znanych projektantów i architektów. Projekt był zlecony przez Vitrę – rodzinną szwajcarską firmę znaną ze współpracy ze znanymi artystami. Meble, a wraz z nimi Stół Mesa, były wystawiane w Buckminster Fuller Dome na "kampusie" Vitry w Weil am Rhein, niedaleko Bazylei. 
Zaha Hadid zaprojektowała Stół Mesa w Londynie razem z architektem Patrikiem Schumacherem. W zespole projektantów byli także Saffet Kaya Bekiroglu, Chikara Inamura i Melike Altinisik. Vitra, firma meblowo-designerska, była ich klientem. 

Stół Mesa powstał w oparciu na wcześniejszym architektonicznym eksperymencie Hadid, instalacji Elastika w historycznym Moore Building z 1921 roku. Instalacja powstała ze względu na słynne targi sztuki Art Basel Miami Beach w 2005 roku. Propozycja Zahy była zbiorem "ramion", czy też "macek", które spotykały się ze sobą w powietrzu i łączyły piętra atrium. Konstrukcja stołu, podobnie jak wspomniana instalacja, opiera się na idei tworzenia połączeń i nawiązuje do natury oraz topografii. W założeniu stół miał wyglądać, jak gdyby wyrastał prosto z ziemi, a elementy tworzyły jedną całość. Sama Zaha porównywała projekt do lilii wodnych unoszących się na powierzchni stawu. Całość może przedstawiać "płaskie maty wsparte na niewidocznej, złożonej i organicznej podwodnej strukturze". 
W kwestii samej techniki wykonania, oryginalnym zamierzeniem Hadid było użycie chromu do pokrycia lśniącej powierzchni stołu. Okazało się to jednak niemożliwe, jako że proces galwaniczny konieczny do pokrywania chromem, nie mógł być zastosowany w wypadku nieprzewodzącego tworzywa sztucznego. Ostatecznie, stół został pokryty powłoką z azotanu srebra, która tworzy wrażenie lustrzanego odbicia na jego powierzchni. Zbudowano nawet specjalne urządzenie w celu płynnego obracania stołu o trzysta sześćdziesiąt stopni, tak by możliwe było nałożenie równej warstwy azotanu i by nie było widać łączeń między elementami. 

Dziś znalezienie Stołu Mesa jest niezwykle trudne. W 2007 roku, Stół Mesa okazał się być najdroższym obiektem na wystawie Vitry. 

Ben Capper, Furniture Strategist, 16.04.2012, https://furniturestrategist.ch/2016/04/04/zaha-hadid-furniture-designer/ dostęp: 25.08.2021
Wywiad z Thomas'em Schweikert'em, 12.09.2016. http://collectiononline.design-museum.de/#/en/object/41299?_k=pu6njg dostęp: 25.08.2021