Mistrz i wybitny uczeń. Malczewski i Hofman

Martyna Gąsiorowska

Jacek Malczewski to niewątpliwie najsłynniejsza postać pośród twórców młodopolskich. Jego malarstwo prezentuje zawsze wysokie walory artystyczne i estetyczne. Na aukcji Sztuka Dawna. XIX wiek, Modernizm, Międzywojnie zgromadziliśmy wyjątkowe dzieła najważniejszych polskich artystów doby modernizmu, w tym mistrza Malczewskiego, a także jego wybitnego ucznia, Wlastimila Hofmana. W ofercie odnajdą Państwo zarówno mistyczne obrazy Malczewskiego, jak i folklorystyczne kompozycje Hofmana. Prace tych geniuszy malarstwa, dzięki swej tajemniczości i złożoności, intrygują miłośników sztuki do dnia dzisiejszego.
 

Młoda Polska to epoka, która obfitowała w różnorodne nurty plastyczne. Polscy moderniści wznieśli się wówczas na wyżyny swoich możliwości i śmiało mogli konkurować z innymi, europejskimi twórcami. Artyści w dobie zaborów swoją twórczością przypominali o narodowych ideałach i kultywowali pamięć o zniewolonej ojczyźnie. Dlatego właśnie podejmowali się oni nad wyraz często tematyki narodowościowej, a także folklorystycznej. Wśród modernistycznych kierunków największą sławą cieszył się nurt symbolizmu, który był żywy aż do okresu dwudziestolecia międzywojennego. Do najważniejszych jego przedstawicieli z pewnością należy Jacek Malczewski oraz wybitny kontynuator jego idei i artystycznej spuścizny – Wlastimil Hofman. Pierwszy z nich był twórcą, którego uwaga skoncentrowana była wokół polskiej martyrologii, którą prezentował poprzez nawiązania do mitologii starożytnej, słowiańskich podań oraz poezji romantycznej Juliusza Słowackiego. Nieodłącznym elementem jego obrazów są własne wizerunki – autoportrety podejmujące problematykę losu artysty oraz ukazujące powracający wciąż motyw życia i śmierci. Malczewski wielokrotnie wykorzystywał wizerunki fantastycznych postaci – aniołów, chimer, faunów, meduz, czy przedstawicieli świata zwierząt – ptaków, koników polnych i świerszczów. Swoje autoportrety dopełniał wyjątkowymi stylizacjami w zbrojach, kontuszach, białych kitlach, czarnych płaszczach i habitach franciszkańskich.  Portretował siebie samego z paletą w dłoni, bądź w otoczeniu kwiatów i drzew. Największą muzą artysty była Maria Balowa – jego prawdziwa miłość oraz ulubiona modelka. Kobieta ta przybierała w jego pracach postać Erosa, Śmierci, Chimery, Nike, Polonii, Eurydyki, Eloe, a także Ellenai. 

Malarstwo jego ucznia – Wlastimila Hofmana stanowi kontynuację działalności mistrza. Wyraźny jest w nim wciąż symboliczno-alegorycznego charakter zaczerpnięty z kompozycji nauczyciela. Wychowanek Malczewskiego ulegał w szczególności nastrojom młodopolskiej melancholii oraz nostalgii, które dominowały w jego przedstawieniach sakralnych i rodzajowych. Postaciami pojawiającymi się często na kompozycjach Hofmana były Madonny przebrane w ludowe stroje, a także wiejskie kobiety, włóczędzy, a przede wszystkim dzieci ukazywane na tle onirycznego pejzażu i przy skromnych figurkach świątków. Podobnie jak jego mistrz, ten polsko-czeski artysta malował autoportrety, na których uwieczniał upływ czasu oraz stany własnej psychiki. Ich dopełnieniem były postaci ze świata fantastyki wkomponowane w rodzimy, polski pejzaż. Hofman przenosząc postaci ze sfery sacrum do strefy profanum pozbawiał je boskości i nadmiernej wzniosłość. Ciekawym zabiegiem artysty było nawiązywanie do sztuki gotyckiej, przejawiające się poprzez umieszczanie na pierwszym planie kompozycji studiów polnych kwiatów. Wielokrotnie prowadził także jawny dialog ze sztuką swojego mistrza, umieszczając na pierwszym planie postaci, zestawione z alegorycznymi wizerunkami i przedmiotami w tle. 

Obaj malarze wywodzili się ze środowiska krakowskiego. Kraków na przełomie XIX i XX stulecia stanowił obok Warszawy i Lwowa jeden z najważniejszych, o ile nie najważniejszy, ośrodek rozwoju polskiej sztuki i myśli artystycznej. Wlastimil Hofman rozpoczął studia pod kierunkiem Jacka Malczewskiego w 1898 roku. Malarzy dzieliła różnica 27 lat, natomiast nie przeszkadzała ona w płynnej komunikacji oraz bliskiej współpracy. Tak jak na osobowość oraz kierunek działalności twórczej Malczewskiego miał wpływ nauczyciel Adolf Dygasiński, pisarz naturalista oraz Jan Matejko – tak samo silnie oddziaływał jako mentor Malczewski na Hofmana. Studiując pod skrzydłami Jacka Malczewskiego odczuwał radość z pracy z nim, ale również chwiejność charakteru mistrza. Wysoko cenił swego profesora i zaskarbił sobie jego przyjaźń. Elementami wspólnymi dla tych dwóch twórców był z pewnością warsztat rysunkowy, do którego przykładali szczególną uwagę oraz symboliczna tematyka. Działalność Malczewskiego odróżnia od Hofmana w głównej mierze sensualizm bijący z jego płócien, który zestawić można z pewnego rodzaju ascetyzmem kompozycji młodszego artysty. Dzieła malarskie wyżej scharakteryzowanych – mistrza i ucznia, stanowią do czasów współczesnych klasykę polskiego rynku aukcyjnego i z każdym rokiem biją kolejne rekordy sprzedażowe. Oeuvre malarskie Malczewskiego i Hofmana jest adekwatnie wysoko doceniane względem ich wartości artystycznej i handlowej, dlatego stanowi pewną inwestycję na lata. 

W ofercie czerwcowej aukcji odnajdą Państwo aż sześć prac omawianych twórców. Niewątpliwą sensację stanowi tutaj pełen mistycyzmu "Autoportret. Wizja Ezechiela" z 1914 roku. Równie interesujący wydaje się drugi z autoportretów, na którym to Malczewski ukazał się w towarzystwie złowrogich Erynii – bogiń zemsty i chaosu. Sporą ciekawostką jest również obraz zatytułowany "Powrót z pól", będący wyrazem inspiracji młodopolską chłopomanią. Pośród prac Wlastimila Hofmana na szczególną uwagę zasługuje nastrojowy i pełen uczuciowości portret żony artysty. Ada trzyma na nim w lewej dłoni maleńkiego skowronka. Motyw związany ze światem przyrody pojawia się także na innej kompozycji Hofmana, a mianowicie w portrecie małej krakowianki – tym razem jest to gałązka bazi trzymana przez małą dziewczynkę. Wątek tematyki dziecięcej, tak chętnie wykorzystywany przez twórcę, jest kontynuowany także w innym, alegorycznym portrecie potrójnym.