Maryan. Ocalały z zagłady - dziś odkryty na nowo
W 2018 podczas Art Basel Miami Beach zaobserwowano szczególny trend w zainteresowaniach kolekcjonerów, którzy kierowali swoją uwagę na ponownie odkrytych artystów. Największe uznanie zdobyło stoisko galerii Venus Over Manhattan z dziełami nieżyjącego już artysty Maryana, który okazał się być prawdziwym odkryciem. Sama dyrektor MoCA North Miami Chana Budgazad Sheldon, nie mogła wyjść ze zdziwienia po kontakcie z jego twórczością. Niemal natychmiast rozpoznała niezwykle ekspresyjne postacie dominujące w kompozycjach Maryana, z którymi po raz pierwszy zetknęła się dwie dekady wcześniej w nowojorskim mieszkaniu przyjaciółki jej babci Annette, żony samego artysty.
Z Annette spotkał się również w 2009 Krzysztof Bojarczuk, który założył Stowarzyszenie Maryan chcąc pogłębić swoją wiedzę o tym niezwykłym twórcy. Tym samym, postać Maryana została odkryta na nowo również w Polsce. W 2012 w ramach wystawy Andy Rottenberg zatytułowanej "VOID" odbyła się ekspozycja "Pokój Maryana", gdzie zaprezentowano osobiste pamiątki po artyście. W 2017 Stowarzyszenie Maryan wydało książkę "POKÓJ MARYANA. Maryan (Pinchas Burstein) w Nowym Sączu i w Nowym Jorku".
Kim był ów tajemniczy Maryan i co stanowiło źródło jego geniuszu?
Pinchas Burstein (Maryan) urodził się w 1921 w Nowym Sączu. Jego młodość była naznaczona przebywaniem w gettach i obozach koncentracyjnych. W 1947 wyjechał do Palestyny i uczęszczał do Bezalel Art Institute. Wtedy to powstały jego pierwsze prace – totemy i twarze kubistyczne, które z czasem nabierały bardziej uniwersalnego wyrazu. Od 1950 zamieszkał w Paryżu, gdzie odbył studia w pracowni Fernanda Légera w École Nationale Supérieure des Beaux. W 1952 miała miejsce jego wystawa w galerii Bretau, a od 1956 nawiązał współpracę z Galerie de France. W 1962 przyjął obywatelstwo amerykańskie i finalnie przeniósł się do Nowego Jorku, gdzie prezentował swoje prace w ramach ekspozycji w Allan Frumkin Gallery. Kilka lat temu posiadłość Frumkina została zakupiona przez Adama Lindemanna, założyciela galerii Venus Over Manhattan. Odkryto wtedy dziesiątki płócien nieznanego artysty, którym okazał się być Maryan.
Twórczość Maryana przypadała na okres szczególnego szczytu malarstwa abstrakcyjnego. Artysta do tendencji tych podchodził jednak z dystansem, skupiając się przede wszystkim na ukazaniu figuratywnych form bliskich kreskówkowym postaciom. Dodatkowej ekspresji i wyrazu jego obrazom nadawała żywa kolorystyka czyniąca jego twórczość zarówno zabawną, jak i ponurą. W 1971 za radą swojego psychoanalityka, Maryan zwrócił się ku tworzeniu rysunków, które pomogłyby mu oczyścić się wewnętrznie z wizji, które go prześladowały. W ciągu roku wypełnił dziewięć szkicowników pracami wykonanymi tuszem indyjskim. Powstał wówczas cykl dzieł "Ecce homo", w ramach którego artysta z desperackim i brutalnym humorem wracał do czasów dzieciństwa oraz wojennej tułaczki. Rysunkowe zapiski uzupełniał zwięzłymi komentarzami w języku angielskim, francuskim, jidysz i polskim. Jego pracownia w Nowym Jorku mieściła się w hotelu Chelsea. To tu powstały najbardziej charakterystyczne dzieła, gdzie ukazane postacie łączyły w sobie psychoseksualność, historyczność i fikcję. Przedstawione figury ludzkie stały się potężnymi nośnikami złożonych narracji i języka malarskiego samego artysty. Ostatnia dekada jego życia była zarówno niezwykle płodna, jak i emocjonalnie burzliwa. W 1975 Maryan wraz z Kennym Schneiderem nakręcił eksperymentalny film zatytułowany "Ecce Homo", w którym bezpośrednio przed kamerą dzielił się osobistą historią, jakiej doświadczył w nazistowskich obozach zagłady. Symbolami jego opowieści naznaczonej wojenną przeszłością są przywołane przez artystę przedmioty: karabin, kaftan bezpieczeństwa i manekiny oficerów SS. Maryan zmarł nagle na zawał serca w 1977.
W 2021 w MoCA North Miami swoją premierę miała jedna z najważniejszych wystaw retrospektywnych Maryana zatytułowana "My Name is Maryan". Aktualnie, ekspozycję tą można oglądać w Tel Aviv Museum of Art do 27 maja bieżącego roku.